2025
De Morgen: Top Cultural Events ︎
Danny Ilegems, journalist
“For those seeking innovative and timeless art, the Verbeke Foundation in Stekene is a must-visit. Currently hosting the art collective (Michel) Lafleur & (Tom) Bogaert, the foundation features their acclaimed installations that received significant attention at the Documenta in Kassel, the Lubumbashi Biennale, and the Watou Arts Festival.”
2024
De Standaard: From Haitian Ghetto to Art Space in Belgium ︎
Ines Minten, journalist
“The Haitian-Belgian artist duo, Michel Lafleur and Tom Bogaert, create hybrid artworks by weaving together diverse materials and inspirations they encounter along their journey. Their pieces incorporate car parts and portable street pharmacies from Haiti, discarded religious banners from Flanders and the Netherlands, an old construction shack they sourced in Kassel, and vibrant plastic bags bought in the streets of Lubumbashi. Each item they collect is infused with stories, reflecting a similar process of assembly.
At first glance, the artwork is striking due to its vivid colors, but it is the rich narratives beneath the surface that truly resonate and captivate the viewer. ”
2024
GLEAN magazine: Lubumbashi Biennale ︎
Elisha Iragi, journalist
Guest Editor Collectif Picha. Lafleur & Bogaert, J’aime RD Congo, 2024, installation view Lubumbashi Biennale ‘Vers un antidote à la Toxicité’, 400 x 250 cm, hand-set letters on shopping bags sewn together with copper thread.
2024
De Standaard: The Best Exhibitions Right Now ︎
Geert Van der Speeten, journalist
“The Haitian-Belgian artist duo Lafleur & Bogaert has recently returned from the Lubumbashi Biennale. They are currently showcasing a major presentation at the Verbeke Foundation, featuring their striking banners that draw inspiration from Flemish Primitives, Vodou, and Catholicism.”
2024
Verbeke Foundation: Lafleur & Bogaert press kit ︎
Marie Verboven, curator
“Currently, at the invitation of Sammy Baloji, Lafleur & Bogaert are participating in the 8th edition of the Lubumbashi Biennale in the Democratic Republic of Congo. Their Retrospective Exhibition at the Verbeke Foundation in Belgium features selected collaborative works spanning from 2013 to the present, as well as a special presentation of their recent ‘J’aime RD Congo’ project, created for the Biennale de Lubumbashi.”
2024
Verbeke Foundation: Lafleur & Bogaert persmap ︎
Marie Verboven, curator
“Op uitnodiging van Sammy Baloji nemen Lafleur & Bogaert momenteel deel aan de 8ste editie van de Biënnale van Lubumbashi in de Democratische Republiek Congo. Tijdens hun overzichtstentoonstelling bij de Verbeke Foundation tonen ze naast een selectie van hun gezamenlijke werk sinds 2013 ook een aantal ‘J’aime RD Congo’ winkeltassen die ze vorige maand in Lubumbashi maakten.”
2024
Diptyk Magazine: Biennale de Lubumbashi ︎
Elisha Iragi, journalist
Biennale de Lubumbashi 2024 : résilience perpétuelle, créativité constante et quête d’identités.
“Les artistes congolais, confrontés au manque de matériel, transforment la récupération en méthode créative assumée et innovante, comme l’ont illustré Tom Bogaert (Belgique) et Michel Lafleur (Haïti) dans le projet « J’aime… » où ils ont utilisé des emballages plastiques pour répercuter les préférences de la population rencontrée dans la rue. Le résultat collaboratif, avec la modéliste Nilla Banguna, est une impressionnante toile murale traduisant les aspirations sociales et artistiques.”
2024
Biennale de Lubumbashi: Lafleur & Bogaert ︎
Brigitte Mbaz, curator
“Michel Lafleur and Tom Bogaert take the original ‘J’aime RD Congo’ bags and literately flip them inside out, hand-painting new text to transform them in the unofficial ‘tote bag’ of the Lubumbashi Biennial. One side features slogans collected from street interviews, while the other side displays ‘Biennale Lubumbashi’.
The 2024 edition of the Lubumbashi Biennial draws inspiration from the philosophical insights of Valentin-Yves Mudimbe, honouring this profound African thinker. In tribute, Lafleur & Bogaert feature 'Mudimbe' on the first prototypes of the Lubumbashi Biennial Tote Bag.”
2024
De Standaard: De hoogtepunten van Watou ︎
Ines Minten, cultuurjournalist
Propaganda voor de kunst
“Het heeft een haar gescheeld of er hingen kunstwerken met grote gaten erin in Watou. Het Haïtiaans-Belgische kunstenaarsduo Lafleur & Bogaert werkt op afstand samen. Vorig jaar bezochten ze samen het festivaldorp en haalden inspiratie uit de banieren in de kerk. Ze kopieerden de afmetingen en gingen er hun gang mee. Tom Bogaert creëerde banieren in zijn atelier in Boedapest, Michel Lafleur schilderde portretten in Haïti. In Watou zouden ze samenkomen. Maar opeens lag alle luchtverkeer van en naar Haïti stil. Pas op het laatste nippertje raakte Lafleur met zijn werken in ons land.
In de banieren zien de kunstenaars bruggen tussen hun culturen: in het katholicisme en in vodou hebben vaandels een plek. Het duo ontdoet ze van hun religieuze betekenis en maakt er zelfportretten van. “De oude banieren zijn propaganda voor een godsdienst, wij maken propaganda voor onszelf”, zegt Bogaert.
In één van de portretten poseert Lafleur als kanunnik Van der Paele in het schilderij van Van Eyck. “Maria van Daalen verwerkt die figuur ook in haar gedicht bij het werk. Ik ben nogal rationeel, dus ik vermoed dat we het er ooit over hebben gehad, maar niemand kan het zich herinneren.”
“Het mysterie moet je niet uitleggen”, besluit Lafleur.”
2024
De Lage Landen: Een innerlijk landschap ︎
Eric Braecke, kunstjournalist
“Het is een wonderlijk gebruik, net als de moeilijk te doorgronden vodourituelen die een rol spelen in het Banyè-project van Tom Bogaert en Michel Lafleur (Banyè is creools voor banier). Het Belgisch-Haïtiaanse kunstenaarsduo laat religieuze tradities uit deze contreien, zoals de banieren die bij processies worden gedragen, samenvloeien met de gebruiken van de sosyetes-congregaties in Haïti. Maria van Daalen, die ingewijd is in de Haïtiaanse vodou, schreef er een lang gedicht bij.”
2024
Catalogus Kunstenfestival Watou: Lafleur & Bogaert’s Banyè ︎
James Putnam, curator beeldende kunst
“Zomer 2023. Tijdens hun verblijf in Watou bezoeken Michel Lafleur en Tom Bogaert de Sint-Bavokerk. De historisch-religieuze vaandels trekken er hun aandacht, en meteen rijpt het idee om twee historische vaandels als uitgangspunt te nemen voor hun project. Ze transformeren de bestaande religieuze banieren tot hedendaagse Lafleur & Bogaert zelfportretten, in de stijl van de Haïtiaanse 'Drapo Vodou' textielkunst. Ze verwerken in de nieuwe textielstukken olieverf op doek en brengen, geheel in de lijn van de Lafleur & Bogaert-identiteit autobiografische tekstelementen aan op de Banyè. De titel verwijst naar de Haïtiaans-Creoolse spelling van het Franse Bannière [...] Voor Banyè experimenteren Lafleur & Bogaert verder met de ‘j’aime RDC’ winkeltassen waar ze bij hun laatste bezoek aan Lubumbashi verliefd op werden. Ze gebruiken de veelkleurige shoppingbags als visuele identiteit en rode draad voor hun 2024 projecten.”
2024
Poëziekrant: In margine ︎
Maria van Daalen, dichter / auteur
“Toen ik gevraagd werd om een gedicht te schrijven bij het werk van het kunstenaarsduo Lafleur & Bogaert, en ik met toenemende ontroering hun werken bekeek, onder meer die voor documenta fifteen, met de Atis Rezistans, het ‘Anba Dlo’-project voor de (helaas geannuleerde) Ghetto Biennale van dit jaar, en nu hun prachtige ‘Banyè’-project voor Kunstenfestival Watou 2024, voelde ik direct een grote verwantschap.”
2024
VRT: Watou Kunstenfestival 2024 ︎
Kristien Bonneure, journalist cultuur
“Ook het Haïtiaans-Belgische duo Lafleur en Bogaert hangt de vlag uit in Watou. Met banieren uit klassieke materialen, maar ook gestikt van het plastic-achtige weefsel van boodschappentassen uit Congo. De inspiratie kwam van de kerkvaandels van Watou, geïnjecteerd met Afrikaanse en voodoo-traditie.”
2023
International Association of Art Critics AICA: Exhibition of the Year Award Press Release ︎
Marie Luise Syring, Head of the German section of AICA
“The Atis Rezistans – Ghetto Biennale exhibition at documenta fifteen, curated by Eugène André and Leah Gordon, was awarded for its fearlessness, its elaborate handling of the material, for its access to an artistically thought-out form that had almost been lost sight of in the context of the overall large-scale event fragmented by profound controversies - including the anti-Semitism debate. The church space as an exhibition space has been fully recognised in its potential; complex reflections on spirituality, exoticism, otherness and processing of violence were interwoven in a multi-layered way.”
2023
The Guardian: Dead Haitians have no problem travelling to Australia – but living ones do ︎
Sian Cain, deputy culture editor
“Two artists taking part in Australia’s Rising festival have been stopped from boarding a plane to Melbourne via London, in a case that highlights how hard it is for Haitians to travel [...] Tom Bogaert, a Belgian artist and frequent collaborator with Atis Rezistans who was in Melbourne at the time, shared his sadness with Rising. “I am writing this post on [Michel’s] behalf as well. We cannot help but view this situation as an absolute low point,” he wrote in an email, describing the situation as absurd and injust.”
2023
global dis:connect: St. kunigundis meets haitian voodoo ︎
Peter Seeland, art historian
“Famasi Mobil Kongolè thus refers to the historical connection of modern Haiti to the Congo but also to the disconnection through the diaspora. Objects of health are installed here as in a shrine around the Virgin Mary. Do they represent a plea for relief from the current misery in Haiti and the Congo caused by the colonialism? However, the Haitian reality is here juxtaposed with a Christian-European context. Where otherwise Catholics present petitions, here it is followers of Haitian voodoo who erect a shrine.”
2023
Third Text: Crisis and Collectives Shaping Art Events ︎ Julie Ren, Charlotte Matter, Rosa Sancarlo & Virginia Marano, academic researchers
“For documenta fifteen, Lafleur & Bogaert produced their mud cakes with soil from a clay pit near Kassel, questioning what gets lost in translation, but also how meanings and values shift (in cultural, religious, nutritional, and monetary terms) when local practices are dislocated. In this way, the work of this collective complicates the reading of a practice in terms of what is perceived as a response to a crisis vs what is valued or recognised as local knowledge and practice.”
2022
Frieze: Editors’ Picks: Six Standout Projects from Documenta 15 ︎
Andrew Durbin, editor-in-chief
“At the St. Kunigundis Catholic Church in Bettenhausen, Atis Rezistans has staged an exhibition that is, at turns, haunting and ambitious in its artistic and historical scope [...] Toward the entrance of the church, Lafleur & Bogaert – an artist duo from Haiti and Belgium, respectively – have installed ‘mobile pharmacies’: flashing, conical sculptures covered in pills on an altar in a nook in the church.”
2022
ArtAsiaPacific: Hightlights from documenta fifteen ︎
Frances Arnold, journalist
“Striking a spiritual synergy is Haitian collective Atis Rezistans inside St. Kunigundis Roman Catholic Church. Showcasing the group’s Ghetto Biennale, which was established in 2009 and celebrates artists working in the Grand Rue neighborhood of Port-au-Prince, the exhibition drew connections between vodou practices and its church setting [...] Elsewhere, the Haitian and Belgian duo Michel Lafleur and Tom Bogaert’s sculptural columns Famasi Mobil Kongolè (2017), adorned with blister packs of medication, fairy lights, and tinsel, recall the country’s mobile pharmacies and appear as shrines.”
2022
Feinschwarz: Documenta fifteen – ein kritischer harvest ︎ Viera Pirker, Professor for Religious Education at Goethe University Frankfurt.
“Ein Liebling der documenta fifteen ist die überraschende Präsentation von Atis Rezistans in der nicht profanierten, aber auch nicht genutzten Kirche St. Kunigundis im Kasseler Osten [...] Im Vorraum treffen sich an verschiedenen Altären Heiliges und Profanes, insbesondere in der Pillen-Kapelle von Lafleur & Bogaert, die der Madonna haitianische Apotheken beigesellt haben und den Blick wenig subtil, doch krachend klug auf die Frage nach Heil, Heilung, Hoffnung und Möglichkeit lenkt.”
2022
De Standaard: Als kunstenaar lachen we om elkaars gewoontes ︎
Geert Van der Speeten, journalist
“Met zijn minicollectief Lafleur & Bogaert nam hij de zijkapel voor zijn rekening. In het kitschdecor van ex-voto’s, kaarsen en nepbloemen installeerden ze een ‘mobiele apotheek’ waarmee venters in Haïti op straat lopen. Hoe Bogaert zijn werk het liefst ter plaatse bedenkt, demonstreerde hij vorig jaar in Villa Les Zéphyrs in Middelkerke. Hij puzzelde er een fontein bijeen met gerecycleerde opblaasspullen uit plastic. In Kassel pimpte hij een oude werfkeet tot Bonbon tè majik. Er worden ‘modderkoekjes’ in gebakken, het type vullende voeding dat Haïtiaanse moeders uit pure armoede aan hun kinderen uitdelen. In Kassel worden de koeken onderdeel van een performance op een kleurrijke plek.”
2022
Klara: Documenta in Kassel: De top 10 van Chantal Pattyn ︎
Chantal Pattyn, journalist
“Een unieke plek is de St-Kunigundiskerk. Daar landde dit collectief uit Port-au-Prince in Haïti. Je treft er in de kapel en in de tuin werk van Michel Lafleur en Tom Bogaert. Tom is één van de twee Belgen (naast Reinaart Vanhoe van OOK_) op deze Documenta.”
2022
Artnet: Documenta 15’s Focus on Populist Art Opens the Door to Art Worlds You Don’t Otherwise See—and May Not Always Want to ︎
Ben Davis, National Art Critic
“The cadre of artists associated with Haiti’s Atis Rezistans (Resistance Artists), at the church of St. Kunigundis, beautifully commanded that space [...] Lafleur and Bogaert’s kinetic sculptures felt both like celebrations of everyday creativity and otherworldly.”
2022
springerin: Troping a Dope Zum Beitrag von Atis Rezistans | Ghetto Biennale auf der documenta fifteen ︎
Katharina Hausladen, editor-in-chief of Text zur Kunst magazine
“Während die mit Kreppband überwiegend an den Außenkonturen überklebten und daher buchstäblich ge-reframeten Heiligenfiguren aufgrund der negativ-wiederholenden Geste des „Übermalens“ bei gleichzeitiger Beibehaltung der Eigenständigkeit beider Darstellungen beeindruckten, waren Lafleurs & Bogaerts „mobile Apotheken“, die für viele Haitianer*innen die Hauptbezugsquelle für Schmerzmittel, Antibiotika, Kondome, Abtreibungspillen und Hustensäfte sind, an Magie qua Eigenleben kaum zu überbietende Kleinroboter/Wundertüten. Solch sinnliche und doch zwangsläufig komplexe Kreolisierungen kultureller Praktiken, wie sie der kürzlich verstorbene Publizist und Essayist Édouard Glissant im Sinn hatte, boten eine willkommene Alternative zu den bisweilen irritierend neoliberalen DIY-, Mitmach- und Abstimmungsdisplays dieser documenta. Gegenüber diesen eröffneten jene in der Tat eine surreale Schicht.”
2022
Tokyo Art Beat: Documenta 15 report ︎
Yuki Saiki, Curator Goldsmiths College
トム・ボガート＆ミシェル・ラフルール（Tom Bogaert & Michel Lafleur）の《Famasi Mobil》シリーズは、ハイチの生活に根差したユニークな彫刻作品だ。ギリシア神話に登場する名医・アスクレピオスの持物から着想を得たという彫刻は、全面を錠剤で覆われている。ハイチでは、鎮痛剤や抗生物質、コンドームからバイアグラの模造品まで販売する移動型薬局が多くの人にとっての医薬品の供給源だという。
2022
Mister Motley Magazine: Een gemeenschap van parels – over twee Kasselse kerken ︎
Laure van den Hout, Directeur/hoofredacteur Mister Motley
“Maria hilft immer. Ook de ex voto’s lees ik als een poging van het individu om zich te verbinden met iets groters. Gezien, gehoord en gesteund te willen worden. Want zijn dat niet dé aspecten van hulp? En wat zijn hedendaagse manieren om dit soort verlichting te krijgen? Daarover zet Famasi Mobil Kongolè, door het samenspel van reeds in het kerkinterieur aanwezige elementen, de connotatie van een kerk en de door het kunstenaarsduo Lafleur & Bogaert toegevoegde pillen en overige rekwisieten, tot nadenken aan.”
2022
Revista 22: documenta 15 - un curatoriat al duratei Jam Karet ︎
Raluca Oancea, lecturer University of Arts, Bucharest
“În ciuda unei prime impresii leisure-kitch, instalația duoului artistic din Haiti și Belgia, Michel Lafleur și Tom Bogaert Famasi Mobil Kongolè (2017), ce adună lumânări fake de plastic, beteală strălucitoare, leduri roz și trei coloane mișcătoare acoperite cu blistere de pastile - antibiotice, prezervative, viagra de lux sau banale analgezice -, se dovedește a fi un altar închinat farmaciilor rurale mobile ce constituie pentru populația din Haiti singura sursă medicală.”
2022
Kunstverein Arnsberg: What if not the World? ︎
Pauline Doutreluingne, independent curator and writer
“Wir waren sehr beeindruckt von der Qualität der Arbeiten der Ghetto Biennale mit der Gruppe Atis Rezistans (Künstler des Widerstands) in der St. Kunigundis Kirche in Kassel. Es ist ein sich stetig wandelndes Künstlerkollektiv aus dem Viertel Grand Rue in Port-au-Prince, Haiti. Ihr Stil ist von der haitianischen Alltagskultur und der Voodoo-Religion beeinflusst. Wir zeigen eine Serie von Malereien sowie Voodoo Objekte des jungen Künstlers Jean Müller Milord und Skulpturen des Belgisch-Haitianischen Duo Lafleur & Bogaert.”
2022
Atis Rezistans | Ghetto Biennale: documenta fifteen Catalog ︎
Eugène André and Leah Gordon, AR | GB co-founders
“Atis Rezistans | Ghetto Biennale, in documenta fifteen, wants to showcase Haitian art, and the collaborations generated by the Ghetto Biennale. We will stage performances, films and a series of discussions and debates which will inform and debate the agency, importance, influence and impact of the Haitian Revolution; discuss the radical lessons that Haitian majority class rural and urban cultures can teach people in the 21st century; and formulate an interrogation of cultural institutions, the margins and the centres of global art production.”
2022
Demure magazine: Créolité Within Haiti ︎
Kayla Flett, journalist
“The works of Lafleur & Bogaert are creole to the core, both through the unification of two artists from different cultures, but also through the narratives they choose to engage with in their artworks, as well as the methods and materials they use for realising these ideas. Creolisation is a diverse, fluid and protean phenomenon, with endless possibilities and definitions. The essence of creole culture is thus hybridity and resistance to dominant centre-periphery politics. Diverse visual representations of creolisation therefore become historical objects of legacy within an epic postcolonial occurrence.”
2020
Switch on Paper: Ghetto Biennale, Chronicle of a Revolt Foretold ︎
Sandra Delacourt, writer
“Since its creation, the Ghetto Biennale has been held far away from the global contemporary art spotlight, with its consumerist temptations and usual herds. Rather than adopt the spectacular format of an exhibition, it opts to nurture artistic projects developed throughout the entire duration of the biennale. Creation is therefore experienced and carried out under the renegotiated modalities of production, apparition and sharing.”
2018
Catalogue: Pulse Miami Beach ︎
Elizabeth Boyle, director
“Mobile pharmacies are the main source of medicine for many Haitians. Street vendors carry spirals of curved cardboard covered with pills painkillers, antibiotics, Viagra knockoffs, condoms, abortion pills and cough syrups.
Exclusively for PROJECTS, Michel Lafleur (Haiti) and Tom Bogaert (Belgium) present new work inspired by the ‘Famasi Mobil Swis’ originally commissioned by the Swiss Pavilion at the 2017 Ghetto Biennale in Port-au-Prince, Haiti. Lafleur and Bogaert bring to PULSE a number of sculptural mobile pharmacies reminiscent of Bodys Isek Kingelez extreme maquettes”